Twee kunstwerken van Heinrich Campendonk nodigen u uit om stil te staan bij Jezus’ lijden en sterven.
De kunstenaar zelf werd in 1889 in het Duitse Krefeld geboren en stierf in 1957 in Amsterdam. In zijn twintiger jaren maakte hij deel uit van de Münchener kunstenaarsgroep ‘Der Blaue Reiter’, samen met o.a. Wassily Kandinsky, Gabriele Münter, August Macke en Franz Marc. Ze maakten expressionistische werken, veelal met felle kleuren. Het zijn uitingen van hun emoties. Zijn leven lang bleef Campendonk de groep trouw. In 1934 vluchtte hij voor het naziregime, eerst naar België, een jaar later naar Amsterdam.
Hij werd aan de Rijksacademie voor Beeldende Kunsten benoemd tot hoogleraar monumentale kunsten. Kort voor zijn dood werd hij tot Nederlander genaturaliseerd. Campendonk overleed in de leeftijd van 67 jaar en ligt op Begraafplaats Buitenveldert begraven.
Het eerste werk van hem dat ik u presenteer, is een achterglasschildering (gevat in lood), waarmee hij op de Wereldtentoonstelling in 1937 de Grand Prix won:
Heinrich Campendonk, Passionsfenster, 61.5 x 158 cm, 1937, in de Passiekapel van de Christkönigkirche te Penzberg. Dit is de tweede versie. Met de eerste versie (nu in het depot van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed), waarmee Campendonk de grote prijs won, was hij uiteindelijk niet tevreden.
Het is een passievenster. We zien in het midden het hoofd van Jezus met de kroon van doorntakken en rondom Hem op de drie vensters de zg. passiewerktuigen (de zg. Arma Christi). Dit zijn de instrumenten waarmee Jezus gepijnigd werd. De speer, de hamer en de spijkers op het middelste glasvenster. Hier ook de nijptang die gebruikt werd bij de kruisafname. Op het linker raam zien we de hand die sloeg, de zweep, gebruikt bij de geseling, de dobbelstenen, de koningsmantel van Jezus en de beker met de schaal waarin Pilatus zijn handen waste. Op het rechter: het touw, de koude steen, waarop Jezus tijdens zijn geseling zat, het mes met het afgeslagen oor van Malchus en de zilverlingen. Boven dit alles is de maan links te zien en de zon rechts (de cirkels).
Maar het zijn niet enkel passiewerktuigen: links van Jezus is een brandend, rood licht in een lantaarn weergegeven, een waaklicht. Het enige rood in de blauwe, stille weergave van Christus’ lijden. Dit licht is een verwijzing naar Pasen. Op het linker raam staat een fiere haan, die kraaide, nadat Petrus zijn Heer drie keer had verloochend. Maar het is ook het dier dat bij het ochtendgloren de nieuwe dag aankondigt. Op paasmorgen kraait hij van louter vreugde. Op de vensters is het lijden werktuigelijk aanwezig, maar in het raam vlamt ook het rode licht van Pasen op. Rood is de kleur van het bloed én van de liefde.
Het tweede kunstwerk van Campendonk laat een groene Christus zien. De expressionisten lieten de realistische schildertrant achter zich en volgden hun hart. Zoals u ziet, levert dit bijzondere kleuren op.
Jezus hangt aan een zg. gaffelkruis (een gevorkt stuk hout). Maar is Hij wel gekruisigd? Er zijn geen spijkers te zien. Hij is hier niet als de Lijdende Knecht weergegeven. Jezus lijkt hier de beschouwers (dit zijn wij!) te zegenen. Tussen zijn zegenende handen is een Beiers dorp te zien. Of behoren deze witte gebouwen bij het hemelse Jeruzalem, dat neerdaalt uit den hoge? Rondom Jezus geen somberheid, maar een geheelde schepping. De natuur bloeit op, de dieren hoeven niet bang te zijn. Jezus is de nieuwe mens, de tweede Adam. We zijn met Hem terug in het paradijs. Waarom Jezus groen is, wordt nu duidelijk. Groen is de kleur van de hoop.
Campendonk schilderde zijn groene Christus in 1913. Een jaar later brak de Grote Oorlog uit. Zijn kompanen August Macke en Franz Marc zouden sneuvelen in deze loopgravenoorlog. Later overleefde de ‘Groene Christus’ zelf ternauwernood de vernielzucht van de nazi’s, die moderne kunst als ‘entartet’ (ontaard, gedegenereerd, pervers) beschouwden. Het kunstwerk kwam de oorlog ongeschonden door en is nog steeds te zien. Zo blijft de groene, dus hoopvolle Christus ons door alle stormen heen zegenen en presenteert Hij ons tussen zijn handen het Nieuwe Jeruzalem als een visioen van vrede.
Ik wens u en jullie een gezegende en vrolijke paastijd toe!
Nielspeter Jans
Heinrich Campendonk (1889-1957), Grüner Kruzifixus, 1913, Museum Penzberg, Sammlung Campendonk
